انسان‌مَنشی (1)

یکی از مهم ترین مسائل مبتلابه در حوزه‌ی اجتماع، نوع نگاه و عینک ما در مشاهده‌ی افراد و وقایع پیرامون ماست. چیزی که امروزه آن را "تحلیل" نیز می‌خوانند. تحلیل هرکدام از ما بسته به محیط  آموزشی، رشد فکری، وراثت، فضای خانواده و از همه مهم‌تر، سبک ارزش‌ها و هنجارها، متفاوت از دیگران است.

بدترین و خطرآفرترین نوع نگاه در مدل‌های اجتماعی روز، مدل "صفر و صد" است. از این زاویه‌ی نگرش، انسان‌ها به‌ناچار یا خوب هستند و یا بد و شانس انتخاب دیگری در این میان، برایشان وجود نخواهد داشت. در این مدل نگاه، از آنجا که جز خوب یا بد، ملاک دیگری برای ارزیابی وجود ندارد، به محض نام بردن از یک شخصیت، ذهن فرد، ناخودآگاه مجبور است او را از میان دو گروه موجود، در یکی جای دهد.

این اتفاق، باعث می‌شود شاهد بسیاری از ناعدالتی‌ها و بدقضاوتی‌ها درباره‌ی افراد و وقایع باشیم. زیرا بی‌شک افراد خوبی وجود دارند که در آن‌ها ممکن است مقادیری بدی وجود داشته باشد و همچنین افراد بدی نیز وجود دارند که وجودشان سراسر بدی نیست و می‌توان در آن‌ها مقادیری از خوبی‌ها نیز پیدا کرد. اما این مقادیر در مدل نگاه صفر و صدی، به هنگام تصمیم‌گیری نهایی، چاره‌ای جز حذف بی‌رحمانه و نادیده‌انگاری ندارند.

برخلاف اینان، اشخاص دیگری هستند که نه تنها به روی خط‌کش‌شان از "صفر تا صد" حک شده است، بلکه هر عدد، خود به لایه‌های خُردتری نیز تقسیم می‌شود. به همین خاطر، مجبور نیستند به هنگام قضاوت در هر زمینه‌ای، فقط با دو گزینه‌ی سیاه و سفید به رنگ‌آمیزی هرچیزی بپردازند. این افراد می‌توانند با دقت‌های میلی‌متری، خط‌کش خود را در ارزیابی حوزه‌های گوناگون به کار گیرند.

در این مدل، همه چیز صرفا زیاد یا کم، زیبا یا زشت، قوی یا ضعیف، درشت یا ریز، سفید یا سیاه و خوب یا بد نخواهد بود. بلکه عبارت‌های لطیف تری در این نگاه، حاضر خواهند بود و واژه‌های دقیق‌تری به قضاوت صحیح خواهند نشست. دیگر امکان ندارد کسی را که تا دیروز بهترین دوست می‌دانستیم، امروز دشمن خونی بپنداریم و کسی را که هیچ بویی از انسانیت نبرده، به ناگهان انسان کامل بخوانیم! 

مدل صفر تا صد، به ما اجازه می‌دهد خود و علایق‌مان را کنترل کنیم و از همان ابتدا با نگاهی نرم، پر از آرامش و آگاهی و به دور از هیجانات، با افراد و وقایع روبرو شویم. به ما کمک ‌می‌کند تا مجبور نشویم کسی را آنقدر خوب نمره دهیم که بعدها توان پایین آوردن آن نمره را نداشته باشیم و کسی را نیز به قدری لجن‌مال نکنیم که فردا روز جرات عذرخواهی و برگشت به او را نیز از خود گرفته باشیم. 

این نگاه بلند "انسان‌منشانه" در مدل‌سازی اجتماعی را مدیون پرتوی از کلام نورانی حضرت امیر سلام الله علیه هستیم که فرمود: لا تَریَ الجَاهِلَ إلاّ مُفرِطاً أو مُفَرِّطاً ؛ نادان را نمی‌بینی مگر در حال افراط یا تفریط. یا بیش از اندازه زیاده‌روی می‌کند و یا خیلی کم می‌گذارد.

پست بعدی را به سراغ برخی مصادیق خواهم رفت که استعانتی خواهد بود به روشن شدن مطلب.

-----------------------------------

* عشق نوشت: گفتی که در قلب تو خواهم ماند و ماندی / از آن زمان، قبله کمی مایل به چپ شد ...